Son illər beynəlxalq münasibətlər sistemində müşahidə olunan mürəkkəb proseslər fonunda regional əməkdaşlıq və qonşuluq münasibətlərinin əhəmiyyəti daha da artır. Cənubi Qafqaz regionunun iki mühüm aktoru olan Azərbaycan və İran arasında münasibətlərin inkişafı da məhz bu kontekstdə xüsusi önəm daşıyır. Xalqlarımızın əsrlərə söykənən tarixi, mədəni və mənəvi bağları bu gün dövlətlərarası əlaqələrin möhkəm təməlini təşkil edir. Məhz bu təməl üzərində qurulan münasibətlərin daha da dərinləşdirilməsində yüksək səviyyəli siyasi dialoqun rolu əvəzsizdir. Bu baxımdan, İran İslam Respublikasının Prezidenti Məsud Pezeşkianın 2025-ci il aprelin 2-də Azərbaycan Respublikasına etdiyi rəsmi səfər, iki ölkə arasında əlaqələrin inkişafında yeni bir mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilə bilər. Bu səfər, həm siyasi əhəmiyyəti, həm də əldə olunan nəticələri ilə Azərbaycan-İran münasibətlərinin inkişafına təkan verən bir lokomotiv funksiyasını yerinə yetirdiyini göstərir.
Hər bir yüksək səviyyəli səfər, xüsusilə də dövlət başçılarının qarşılıqlı səfərləri, ölkələr arasında siyasi iradənin və münasibətlərin strateji xarakterinin bariz göstəricisidir. İran Prezidenti Məsud Pezeşkianın Azərbaycana rəsmi səfəri də bu baxımdan istisna deyil. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin də qeyd etdiyi kimi, bu səfər özlüyündə əlaqələrimizin yüksək səviyyədə olmasının təzahürüdür.
Mənim fikrimcə, bu səfərin siyasi əhəmiyyəti bir neçə aspektdə özünü göstərir. Birincisi, bu, iki qonşu ölkənin mürəkkəb regional və qlobal geosiyasi şəraitdə bir-birinə verdiyi önəmi və əməkdaşlığı dərinləşdirmək niyyətini nümayiş etdirir. Regionda sülhün və sabitliyin təmin olunması hər iki ölkənin milli maraqlarına cavab verir və bu cür səfərlər məhz bu istiqamətdə atılan mühüm addımlardır. İkincisi, səfər zamanı aparılan danışıqlar və əldə olunan razılaşmalar, Azərbaycan və İranın strateji tərəfdaşlıq münasibətlərini təsdiqləyir. Bu, sadəcə protokol xarakterli bir səfər deyil, konkret nəticələrə yönəlmiş işgüzar bir səfər idi. Üçüncüsü, xalqlarımız arasında mövcud olan tarixi dostluq və qardaşlıq bağlarının dövlətlərarası münasibətlərin möhkəmləndirilməsində necə mühüm rol oynadığını bir daha təsdiqləyir. Əsrlər boyu mehribanlıq şəraitində yaşayan xalqlarımızın bu mirası, müasir dövrdə siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrin inkişafı üçün əvəzsiz bir sərmayədir.
Dövlət başçılarının bəyanatlarından da göründüyü kimi, səfər çərçivəsində keçirilən danışıqlar olduqca məhsuldar və səmimi şəraitdə keçib. Prezident İlham Əliyevin “bir çox önəmli məsələlər haqqında söhbət etdik, fikirlərimizi bildirdik” və “bütün məsələlərə səmimi şərait əsnasında öz fikirlərimizi bildirmişik” ifadələri, müzakirələrin açıq və konstruktiv ruhda aparıldığını göstərir.
Hesab edirəm ki, bu səmimilik və açıqlıq ikitərəfli münasibətlərdə mövcud olan istənilən məsələnin həllində və gələcək əməkdaşlıq perspektivlərinin müəyyən edilməsində həlledici amildir. Təqdim olunan sənəddə müzakirə olunan konkret məsələlərin detalları tam açıqlanmasa da, ümumi kontekstdən və iki ölkənin gündəmində duran əsas mövzulardan çıxış edərək, danışıqlarda regional təhlükəsizlik, nəqliyyat-kommunikasiya layihələrinin (xüsusilə Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizi çərçivəsində əməkdaşlıq), enerji, ticarət-iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi, su ehtiyatlarından birgə istifadə, mədəni-humanitar sahədə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi kimi məsələlərin geniş müzakirə olunduğunu ehtimal etmək olar. Əsas məsələ, hər iki tərəfin Azərbaycan-İran əlaqələrinin inkişafına sadiq olması və bu istiqamətdə səy göstərməsidir ki, bu da danışıqların əsas leytmotivini təşkil edib. Səmimi fikir mübadiləsi, tərəflərin bir-birinin mövqeyini daha yaxşı anlamasına, ortaq məxrəcə gəlməsinə və qarşılıqlı etimadın güclənməsinə şərait yaradır.
Siyasi bəyanatlar və səmimi fikir mübadiləsi ilə yanaşı, səfərin konkret nəticələri də onun əhəmiyyətini artıran mühüm amillərdir. İran Prezidentinin Azərbaycana böyük bir heyətlə gəlməsi, əməkdaşlığın müxtəlif sahələrini əhatə edən məsələlərin detallı şəkildə müzakirəsinə və konkret razılaşmaların əldə olunmasına hesablanmış bir addım idi. Bu, İran tərəfinin münasibətlərin inkişafında nə qədər maraqlı olduğunun və işə kompleks yanaşdığının göstəricisidir.
Səfər zamanı imzalanan çoxsaylı sənədlər, xüsusilə də prezidentlər səviyyəsində imzalanmış sənəd, tərəflərin xoş niyyətinin və əməkdaşlığı dərinləşdirmək əzminin bariz təzahürüdür. Prezident İlham Əliyevin də vurğuladığı kimi, bu sənədlər “bizim xoş niyyətimizi göstərir, onu göstərir ki, biz bütün istiqamətlərdə əməkdaşlığımızı dərinləşdirmək əzmindəyik”. İmzalanan sənədlərin ikitərəfli münasibətlərin müqavilə-hüquq bazasını daha da möhkəmləndirəcəyi və müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığın praktiki müstəviyə keçməsinə təkan verəcəyi şübhəsizdir. Bu, həmçinin, Azərbaycan və İran arasında müxtəlif səviyyələrdə (xarici işlər nazirləri, parlamentlərarası işçi qruplar və s.) davam edən dialoq və təmasların məntiqi nəticəsidir. Məsələn, Azərbaycan xarici işlər nazirinin 2023 və 2024-cü illərdə İrana etdiyi səfərlər və müxtəlif beynəlxalq platformalarda keçirilən görüşlər də bu əlaqələrin dinamik xarakterini göstərir. Ziyafət Əsgərovun rəhbərlik etdiyi parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun fəaliyyəti də əməkdaşlığın çoxşaxəli olduğunu sübut edir.
Yekun olaraq demək olar ki, İran Prezidenti Məsud Pezeşkianın Azərbaycana rəsmi səfəri, iki ölkə arasında dostluq, qardaşlıq və qarşılıqlı hörmətə əsaslanan münasibətlərin inkişafında mühüm bir hadisə oldu. Bu səfər bir daha göstərdi ki, yüksək səviyyəli siyasi dialoq, Azərbaycan-İran əlaqələrinin irəli aparılmasında hərəkətverici qüvvə – əsl lokomotiv rolunu oynayır. Səfər zamanı nümayiş etdirilən səmimiyyət, qarşılıqlı anlaşma və əldə olunan konkret razılaşmalar, əməkdaşlığın gələcəyi üçün nikbin proqnozlar verməyə əsas yaradır. Göründüyü kimi, hər iki tərəf mövcud potensialdan tam şəkildə bəhrələnmək və əlaqələri keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırmaq əzmindədir. Bu isə nəinki Azərbaycan və İran xalqlarının rifahına xidmət edəcək, həm də bütövlükdə regionda sülhün, sabitliyin və tərəqqinin təmin olunmasına öz müsbət töhfəsini verəcəkdir.
Ləman Hacıyeva
Suraxanı rayonu, 208 nömrəli tam orta məktəbin direktoru
