Bakı. Trend:
Rəqəmsal aktivlər investisiya cəlb etmək istəyən şirkətlər üçün
maraqlı olmalıdır.
Bunu Trend-ə eksklüziv müsahibəsində “PwC Azerbaijan” şirkətinin
konsaltinq xidmətləri departamentinin rəhbəri Fərid Qattal
deyib.
“Rəqəmsal aktivlər beş əsas qrupda təmsil oluna bilən nisbətən
yeni bir termindir. Bunlara kriptovalyutalar, stabilkoinlər
(həmçinin, müəyyən bir fiat valyutasına bağlanmış
kriptovalyutalar), NFT-lər, təhlükəsizlik tokenləri (STO) və
mərkəzi bankın rəqəmsal valyutaları (MBRV) daxildir. Bu günə qədər
MBRV-lər artıq dörd ölkədə təsdiqlənib və bir çox başqa dövlətlər
onları fəal şəkildə inkişaf etdirir”, – deyə departament rəhbəri
bildirib.
Onun sözlərinə görə, rəqəmsal aktivlərin bu qruplarının hər
birinin öz potensialı və inkişaf yolu var.
“Çoxları üçün ən başa düşülən artıq 15 yaşı olan Bitcoin kimi
kriptovalyutalardır. Bitcoin heç bir ölkə ilə bağlı deyil, bu da
onu beynəlxalq fenomen edir. Bu gün kriptovalyuta bazarı böyük
məbləğdə dəyərlidir və investorlara pul qazanmağa və investisiya
cəlb etməyə imkan verir.
Rəqəmsal aktivlərin potensialı ondan ibarətdir ki, onların
yaradılması rəqəmsal məkanın imkanları ilə idarə olunur.
Mərkəzləşdirilməmiş blokçeyn arxitekturasında vəsaitlərin
köçürülməsi dəyər zənciri boyunca şəffaflığı və izlənilməsini
artırmaqla əhəmiyyətli vaxt və xərclərə qənaət etməyə imkan verir.
Bu aydın faydalar rəqəmsal aktivlərin inkişafına təkan verir”, –
deyə Qattal bildirib.
O vurğulayıb ki, hər bir ölkə öz unikal yolunu və rəqəmsal
aktivlərin iqtisadiyyata necə müsbət təsir göstərə biləcəyinə dair
hədəf mənzərəni axtarır.
“Rəqəmsal aktivlər, ilk növbədə, investisiya cəlb etmək istəyən
şirkətlər üçün maraqlı olmalıdır, çünki onlar maliyyələşdirməyə
kifayət qədər sürətli çıxışı təmin edir. Çox vaxt kiçik və orta
sahibkarlar öz kriptovalyutalarını tez buraxmaq, birjaya daxil
olmaq və kapital artırmaq imkanı əldə edirlər. Bu alətlər
investisiyaların artımı üçün katalizator ola bilər ki, bu da
ənənəvi prinsiplərə əsasən investisiyaların orta və iri biznesdən
daxil olduğu Azərbaycan üçün xüsusilə vacibdir”, – deyə departament
rəhbəri bildirib.
Qattalın sözlərinə görə, rəqəmsal valyutaların dövlət
səviyyəsində uğurlu istifadə nümunələri Qazaxıstan, Nigeriya və
Yamayka ilə bağlıdır.
“Hazırda 10-a yaxın ölkə pilot rejimində rəqəmsal valyutaları
sınaqdan keçirir. Dövlətlər onlardan pul köçürmələrinin və pul
emissiyasının səmərəliliyini artırmaq üçün istifadə etməyə
çalışırlar. Rəqəmsal pul öz rəqəmsal üstünlükləri olan fiat
valyutasının analoqu hesab olunur. Biznes və iqtisadiyyat üçün
faydalara yaxşılaşdırılmış investisiya mühiti, azaldılmış maliyyə
xərcləri və pul köçürmələri daxildir. Bu, xüsusilə böyük şirkətlər
üçün maraqlıdır. Bununla belə, rəqəmsal aktivlərdən istifadə
edərək, ölkələrarası inteqrasiya hələ də məhduddur, çünki hər bir
ölkənin öz qaydaları var.
Qanunların artıq bu cür aktivlərdən istifadəyə icazə verdiyi
ölkədə işləmək daha asandır. Məsələn, Avropa İttifaqında 2023-cü
ildə rəqəmsal aktivlər bazarını tənzimləyən qanun qəbul edilib.
Əsas prinsiplərə kriptovalyutaların buraxılması və ticarəti üçün
məcburi lisenziyalaşdırma, pul kisələrində min avrodan çox pul
saxlayarkən şəxsiyyətin yoxlanılması və anonim köçürmələrə qadağa
daxildir. Bu qaydalar mərkəzi bankın rəqəmsal valyutalarından daha
çox kriptovalyutalara aiddir, lakin onlar tənzimləmə nümunəsi kimi
xidmət edir”, – o əlavə edib.
Departament rəhbəri qeyd edib ki, hazırda bir çox ölkələrdə, o
cümlədən, Azərbaycanda bu sahədə qanunvericiliyin yaradılması
üzərində iş aparılır.
“Rəqəmsal valyutanın tərifi kimi bir çox suallar yaranır – bu,
xarici valyutadır, yoxsa maliyyə aləti? Bazar tələbləri və şərtləri
formalaşana qədər bu proses daha 5-10 il çəkəcək. Ölkələr
çalışdıqca bir-birindən öyrənirlər. Məsələn, Böyük Britaniya indi
praktiki olaraq istifadə edilməyən öz rəqəmsal valyutası Britcoin-i
uğursuz şəkildə bazara çıxardı. Həm uğurlu, həm də uğursuz
nümunələr var, lakin hələlik ümumi istinad modelləri yoxdur”, – o
qeyd edib.
Azərbaycanda rəqəmsal aktivlərin qəbulu və istifadəsi üçün
əlverişli mühitin yaradılmasının vacib aspektlərindən danışan
Qattal qeyd edib ki, aydın strategiya lazımdır.
“Yeni qanunlar yazarkən nəyə nail olmaq istədiyimizi başa düşmək
vacibdir. Strategiya nədir? Rəqəmsal aktivlərin beş növündən
hansını və hansı istiqamətdə inkişaf etdirmək istəyirik? Bunun
təsiri necə olacaq? Məqsəd investisiya mühitini
yaxşılaşdırmaqdırsa, rəqəmsal aktivlər vasitəsilə pul cəlb etmək
üçün alətlər hazırlamaq lazımdır.
Rəqəmsal manat məsələsinə gəlsək, bu, banklararası köçürmələr
kimi müəyyən prosesləri stimullaşdıracaq ki, bu da faktiki olaraq
korporativ köçürmələrə çevriləcək. Strategiya əsasdır. Bunun
əsasında vergi və qanunvericilik bazasını yeniləmək və
təkmilləşdirmək lazımdır”.
Bununla yanaşı, departament rəhbərinin sözlərinə görə, bu,
yeganə şərt deyil və elə infrastruktur şəraiti var ki, onlarsız
rəqəmsal aktivlərin tətbiqi mümkün deyil.
“Rəqəmsal medianın mövcudluğu və rəqəmsal texnologiyaların
cəmiyyətə nüfuz etməsi zəruridir. Vətəndaşların, şirkətlərin və
istifadəçilərin ehtiyac duyduqları resurslara çıxışı olmalıdır.
Birinci şərt yüksək sürətli internetə çıxışdır. İkincisi, əhali
arasında rəqəmsal savadlılıqdır. Üçüncüsü, smartfonlara girişdir.
Bu şərtlər son istehlakçıların adi vətəndaşlar olduğu pərakəndə
satış seqmenti üçün xüsusilə vacibdir. Korporativ seqment üçün
qanunvericilik normalarının dəqiq müəyyən edilməsi vacibdir.
Qanunvericilik bazası, infrastruktur və strategiya konkret
məqsədlərə çatmağa yönəldilməlidir. İnteqrasiya aspektləri də
nəzərə alınmalıdır. Ola bilsin ki, assosiasiyalar və birliklər
çərçivəsində rəqəmsal aktivlərə əsaslanan ölkələrarası alətlər
peyda ola bilər ki, bu da pul köçürmələrində vaxta və pula xeyli
qənaət edəcək. Belə nümunələr artıq mövcuddur.
Məsələn, Qazaxıstan bu istiqamətdə inkişaf edir və bu,
həqiqətən, maraqlı hekayədir. Bu gün bir ölkədən digərinə pul
köçürmək 5-6 fərqli nöqtədən keçməyi tələb edə bilər ki, bu da vaxt
aparır. Bu kontekstdə rəqəmsal aktivlər maraq kəsb edir”, – deyə
Qattal yekunlaşdırıb.
Qeyd edək ki, mərkəzi bank rəqəmsal valyutaları İsveç (e-krona),
Çin (e-CNY), Honq-Konq (e-HKD), Nigeriya (eNaira), Rusiya (rəqəmsal
rubl) , Ukrayna (elektron qrivna), Belarusiya (rəqəmsal Belarus
rublu), Gürcüstan (rəqəmsal lari), Qazaxıstan (rəqəmsal tenge),
Hindistan (rəqəmsal rupi), ABŞ (rəqəmsal dollar), Böyük Britaniya
(rəqəmsal funt), Braziliya, Türkiyə (rəqəmsal lirə) ), Yaponiya,
Tailand, Avstraliya, Şərqi Karib Valyuta İttifaqı ölkələri (DCash),
Yamayka (rəqəmsal Yamayka dolları), kimi ölkələrdə, eləcə də,
Avropa Mərkəzi Bankının rəqəmsal avronu tətbiq etməyə hazırlaşdığı
Avrozonada artıq tətbiq edilib və ya inkişaf mərhələsindədir.
