Qarabağ məsələsi bağlanıb, lakin Ermənistanla
Azərbaycan arasında sülh məsələsi bu günə qədər açıq qalır.
İrəvanla Bakı arasında son üç ildə gedən danışıqlar, əsasən Nikol
Paşinyanın mübahisəli mövqeyi ilə bağlı sülh müqaviləsinin
bağlanmasına gətirib çıxarmayıb. Ermənistanın baş naziri Bakıya
müsbət siqnallar göndərir, lakin o, bir şeyi demək və tam əksini
etmək bacarığı ilə məşhurdur. Görünən odur ki, Azərbaycan və onunla
birlikdə Türkiyə, Rusiya, Aİ və ABŞ indi “Paşinyanı başa düş”
oyununu oynamağa məcburdurlar.
Ötən gün Ermənistanın baş naziri parlamentdə çıxış edərək
Azərbaycanla sülh müqaviləsi üzərində işdə irəliləyişin olacağına
ümid verən bir neçə bəyanatla çıxış edib. O, Ermənistanın sülh
sazişinin əsas aspektlərindən biri olan sərhədlərin delimitasiyası
prosesini sürətləndirməyə hazır olduğunu təsdiqləyib. Paşinyan
xüsusilə qeyd edib ki, Ermənistan Azərbaycanın tanınmış hissəsi
olmaqla hələ də İrəvanın nəzarətində olan 4 Azərbaycan kəndindən
delimitasiya prosesinə başlamağa açıqdır.
Bundan əlavə, Paşinyan bir daha qeyd edib ki, o, regional
məsələlərin (məsələn, sərhədlər və kommunikasiyalar) heç bir üçüncü
tərəfin müdaxiləsi olmadan birbaşa Ermənistan və Azərbaycan
arasında həll edilməsinin tərəfdarıdır. Düzdür, bu açıqlama onun
Antoni Blinken və Ursula fon der Leyenlə görüşmək üçün Brüsselə
getməsinə mane olmadı. Görüşün məqsədi onlarla, o cümlədən
Paşinyanın üçüncü dövlətlərin həllinə ehtiyac duymadığı regional
məsələləri müzakirə etmək idi.
Paşinyanın həqiqətən nə düşündüyünü və nə istədiyini anlamaq
üçün Ermənistanın baş nazirinin düşdüyü vəziyyətə daha geniş nəzər
salmaq lazımdır. Ermənistan indi son dərəcə çətin vəziyyətdədir.
Bunda dörd amil var:
– Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqələrin yaxşılaşdırılması;
– Qərblə əməkdaşlığın inkişaf edilməsi;
– Rusiya ilə münasibətlərdə böhranın olması;
– Ermənistanın iqtisadi inkişafını təmin etmək zərurəti.
Paşinyanın mübahisəli bəyanatları və əməlləri Ermənistanın
2024-cü ildə düşdüyü bu dördtərəfli böhranın nəticəsidir.
Görünür, Ermənistanın baş naziri başa düşür – və bu barədə
danışır – Bakı və Ankara ilə münasibətləri yaxşılaşdırmadan onun
ölkəsində nə sülh, nə də inkişaf olacaq. Brüsseldə Paşinyan
Ermənistanın Azərbaycanla münasibətlərin yaxşılaşdırılmasına sadiq
olduğunu təsdiqləyib, lakin İrəvana qayıtdıqdan dərhal sonra Aİ-nin
Azərbaycanla sərhəddə monitorinq missiyasının mandatının daha iki
il uzadılmasını təklif edib. Belə çıxır ki, Paşinyan ən azı yaxın
bir-iki ildə Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamağı gözləmir?
ABŞ-ın Azərbaycandakı keçmiş səfiri Metyu Brayza hesab edir ki,
Paşinyanın tam aydın olmayan siqnallarına baxmayaraq, Azərbaycan və
Ermənistan arasında danışıqlarda hələ də əhəmiyyətli irəliləyiş
əldə olunub.
“Baş nazir Paşinyan artıq bir neçə dəfə bəyan edib ki, davamlı
sülhə nail olmaq üçün dörd Azərbaycan kəndi qaytarılmalıdır. Hesab
edirəm ki, məqsəd sülh müqaviləsinə nail olmaqdır və çox böyük
irəliləyiş əldə olunub. Azərbaycan tərəfinin dediklərinə diqqət
yetirsək, başa düşəcəyik ki, iki ölkə həqiqətən heç vaxt indiki
qədər sülhə yaxın olmayıb. Mən çox nikbinəm ki, hər iki ölkənin
liderləri sülh müqaviləsinin əldə olunmasına sadiqdirlər”, – deyə
M.Brayza qeyd edib.
Belə bir fikir var ki, Paşinyan Avropa İttifaqı ilə
münasibətlərdə ən müsbət gündəmi formalaşdırmaq üçün mümkün qədər
avropalı müşahidəçiləri Ermənistanda cəmləşdirməyə çalışır.
Beləliklə, İrəvanda düşünürlər ki, ölkəni sürətlə Qərbə çevirmək
mümkün olacaq.
Bundan başqa, Ermənistan Qərb dövlətlərinin Rusiyadan
müdafiəsinə ümid edir. Erməni tərəfi ənənəvi müttəfiqi Rusiyadan üz
döndərdiyini dəfələrlə açıq şəkildə bəyan edib. Paşinyan vaxt
itirmədən KTMT-ni daim tənqid edir, qurumun Ermənistana heç bir
yardım göstərmədiyini deyir.
Ermənistanın, həqiqətən də, Rusiyanın “geri dönüş”ə mümkün
reaksiyasından müdafiəyə ehtiyacı var – və ilk növbədə iqtisadi.
Ermənistan hakimiyyətinin hər bir Qərbyönlü və ya anti-Rusiya
bəyanatı dərhal kənd təsərrüfatı, konyak və digər mallara gəldikdə
bu ölkə üçün əsas bazar olan Ermənistan məhsullarının Rusiya
Federasiyasına ixracında problemlər yaradır.
Metyu Brayzanın fikrincə, Ermənistan iqtisadiyyatı zəifləməyə
davam edəcək və yalnız Rusiya ilə əlaqələrdən asılı olduğu müddətdə
ciddi artım olmayacaq. Amerikalı ekspert çıxış yolunu Ermənistan
iqtisadiyyatının regiona və daha sonra Avropaya reinteqrasiyasında
görür.
“Ermənistanın iqtisadi perspektivləri Türkiyə və Azərbaycanla
əlaqələr vasitəsilə regional və Avropa iqtisadiyyatları ilə
reinteqrasiyadan ibarətdir. Ona görə də hesab edirəm ki,
Azərbaycan, Gürcüstan və ya Türkiyə vasitəsilə əməkdaşlıq
dəhlizləri Ermənistanda gələcək iqtisadi artım üçün potensial
təklif edir”, – deyə o qeyd edib.
İqtisadiyyatdan az olmayaraq, Paşinyan öz hakimiyyətinin
saxlanmasından da narahatdır və burada Rusiya da ona böyük ziyan
vura bilər. Ermənistanda müxalifət demək olar ki, tamamilə
rusiyayönlü qüvvələrdən ibarətdir. Eyni zamanda, Paşinyanın ən
böyük siyasi rəqibləri İrəvan və Moskvanın ən yaxın müttəfiqləri
olan məğlub olmuş “Qarabağ klanı”nın nümayəndələridir. Paşinyan
narahatdır ki, Kremlin dəstəyi ilə müxalifət bu və ya digər şəkildə
– seçki və ya inqilab yolu ilə yenidən hakimiyyətə gələ
biləcək.
Ermənistanın baş nazirinin Qarabağ separatçılarının keçmiş
liderləri ilə bağlı son sözləri də bununla bağlıdır. Paşinyan
onları dövlət çevrilişinə cəhddə ittiham edib. O xatırladıb ki, bir
qrup Qarabağ separatçısının Ermənistanda hakimiyyəti ələ keçirməyi
planlaşdırdığına dair məlumatlar və hətta sübutlar var. Bundan
əvvəl Paşinyan Rusiyanı da dövlət çevrilişinə cəhddə ittiham
etmişdi. Aydındır ki, Ermənistanın baş naziri öz hakimiyyətinə
qarşı bütün hücumları yalnız və yalnız Moskva ilə əlaqələndirir.
“Düşünürəm ki, Paşinyan Qarabağ separatçıları tərəfindən üzləşdiyi
təhlükə ilə bağlı səmimidir. Qarabağ klanı hakimiyyəti bərpa etmək
istəyi və sərt taktikalardan istifadə etməyə hazır olması ilə
tanınır”, – deyə Brayza bildirib.
Nikol Paşinyanın indi düşdüyü vəziyyəti şahmat oyunu ilə
müqayisə etsək, bu, ən yaxşı şəkildə “zuqzvanq”la səciyyələnir –
hər hansı növbəti gediş oyunçunun lövhədəki mövqeyini daha da
pisləşdirəcək. Paşinyan onun vəziyyətini daha da pisləşdirməyəcək
addım seçə bilmir.
Eyni zamanda, Ermənistanın baş nazirinin gec-tez bu çıxılmaz
vəziyyətdən çıxmalı olduğunu başa düşmək üçün ya siyasi təcrübə, nə
də strateji düşünmək bacarığı yoxdur. Həll yolu çoxdan məlumdur:
bu, Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanmasından ibarətdir.
Bakı ilə sülh müqaviləsi həqiqətən də ən yaxşı həll yolu ola
bilər: axı bu, Ermənistanın Türkiyə ilə münasibətlərini
yaxşılaşdırmağa yol açacaq. Bundan əlavə, Ermənistanı ən böyük
regional layihələrə – tranzit, enerji və bir çox başqa layihələrə
qoşmaq mümkün olacaq. Qeyd etmək lazımdır ki, bütün bu layihələr bu
və ya digər şəkildə Azərbaycanla bağlıdır, yəni Bakı ilə
münasibətləri tənzimləmədən İrəvan bu layihələrə daxil ola
bilməyəcək.
Əksinə, əgər Ermənistan yenidən regional iqtisadiyyatın bir
hissəsinə çevrilə bilsə, bu, ölkəyə Rusiya ilə bağlı olmayan çox
ehtiyac duyulan iqtisadi artım və gəlir verəcək, həm də Ermənistan
məhsullarının Avropa bazarlarına çıxışını xeyli asanlaşdıracaq.
Ermənistanın baş nazirinin istəyi bu deyilmi?
Bir yol var və bu çox sadədir – bunu hamı başa düşür. Yalnız
Nikol Paşinyanın özünün nəhayət bunu anlaması qalır.
